Onze-Lieve-Vrouw Geboorte
Stadhuisplein 8
3700 Tongeren
Basiliek | 1254 | Gotiek | Katholieke Kerk
Kaart
Openingsuren
01 januari - 31 december
ma 8.30 - 17.00
di 8.30 - 17.00
woe 8.30 - 17.00
do 8.30 - 17.00
vr 8.30 - 17.00
za 8.30 - 17.00
zo 8.30 - 17.00
Geleide bezoeken
Kerkdiensten
Beschrijving
De kerkgeschiedenis van Tongeren dateert vanuit de Romeinse tijd. In de helft van de vierde eeuw werd in Atuatuca Tungrorum een Romeinse Basilica gebruikt als gebedshuis. Het huidig dienstaltaar staat nog steeds boven het altaar van Sint Servaas.
In de 9de eeuw verkreeg de toenmalige kerk de status van kapittelkerk. Het kapittel was vele eeuwen de machtigste economische en bestuurlijke speler in Tongeren. In 1240 werd beslist een nieuwe gotische kerk te bouwen nadat de romaanse kerk was vernield. Dat werd een driebeukige kruisbasiliek met een verlengd koor om de vele kanunniken en geestelijken ruimte te bieden. De romaanse kloostergang (XIIde eeuw) van het kapittel werd behouden.
Er kwam een dwarsschip en een massieve westtoren bij, aanvankelijk bedoeld als belfort. De torenspits werd pas in 1544 afgewerkt. In 1598 al brandde de toren uit. In 1677 werd meer dan tachtig procent van Tongeren door de Franse koning afgebrand, ook de kerk. De kerktoren heeft meermaals een nieuwe spits gekregen. De maquette van de laatste poging (ca 1850-1875) is in de kerk opgesteld, maar sierde nooit de toren. Sedert 1999 is de belforttoren erkend als UNESCO-Werelderfgoed.
Bij een grote restauratie einde 19de eeuw werden in de kerk neogotische aanpassingen doorgevoerd. Sedert 1967 werd een nieuwe restauratiecampagne opgestart die besloten zal worden in 2026. De laatste fasen bevatten de ontsluiting van de toren (voorzien 2022), de daken, de koorgevels en de glas-in-loodramen van het koor (einde voorzien ca. 2026).
Het hoofdaltaar draagt een retabel over het leven van Onze-Lieve-Vrouw (circa 1500-1520). Eiken koorgestoelte, zes biechtstoelen en de preekstoel dateren uit de 17de en 18de eeuw. De koorlezenaar in de vorm van een arend, en de paaskandelaar, beiden door Johannes Joses van Dinant, zijn in messing (1372). Bij de talrijke beelden in gepolychromeerd hout zie je o.a. Christus aan het kruis, Ottoons (2de helft 10de eeuw), een Piëta (circa 1380, gerestaureerd 1953), en een Christus op de koude steen (1530). Het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw Oorzaak onzer Blijdschap dateert van 1479. De muurschildering op de vierde noordelijke zuil stelt de H. Petrus voor (begin 15de eeuw), deze in de laatste zuidelijke zijkapel stelt de Heilige Egidius voor (circa 1525). De voormalige koorafsluiting in messing staat nu onder het doksaal. Het monumentale Le Picardorgel (1750) en het koororgel (met kern van de 16de-17de eeuw) getuigen van het rijke muzikale leven in de basiliek.
Op 20 februari 1931 werd door paus Pius XI de kerk verheven tot basiliek. In 2018 werd het Teseum geopend in de voormalige kapittelzaal en romaanse kloostergang (circa 1150), waar de zeer rijke kerkschat getoond wordt. Onder de basiliek kan men de archeologische site bezoeken. Deze getuigt van het rijke Romeinse en religieuze verleden van de stad Tongeren.
De kerk is een halte op de pelgrimsroute naar Compostella. Pelgrims kunnen er een stempel vragen en de reliek van St. Jacobus bezoeken.
KIKIRPA : Fototheek online
Foto's
Media
Merkwaardige elementen
Beeld Causa Nostrae Laetitiae
Tongeren wordt genoemd "In Ecclesia Tungrensi prima cis Alpes B.M.V. consecrata Miraculis clara invocatur", het oudste oord boven de Alpen aan Maria toegewijd. Het Aartsbroederschap van Onze Lieve Vrouw, opgericht begin 14de eeuw, gaf op 22 juni 1479 opdracht een nieuw beeld van Onze Lieve Vrouw te snijden. Het notenhouten beeld, 1,60 meter groot, is van een onbekende meester. Er worden diverse wonderen aan toegeschreven. Om de 7 jaren wordt het beeld "Causa Nostrae Laetitiae" (Oorzaak onzer Blijdschap) tijdens de Kroningsfeesten rond de stad gedragen.
Kruisbeeld Jezus Christus
Dit crucifix in het toegangsportaal aan de zuidzijde (Teseum-Museumplein) dateert van circa 975. Een goed bewaard Ottoons kunstwerk van deze aard is een grote zeldzaamheid in Europa. Het toont ons de zachte, verstilde, dode Christus. De vormen zijn gestileerd, maar door deze schematische kunst heen manifesteert zich een monumentale uitdrukkingskracht. Een sfeer van heerlijkheid en vrede straalt uit de Christusfiguur. Het langwerpige gelaat heeft een wonderbaarlijke expressiviteit.
In de aanpalende schatkamer, het Teseum, bevindt zich een Christushoofd uit dezelfde periode hier levend, majestueus, mystiek uitgebeeld. Samen tonen zij de dubbele natuur: God en mens.
Dinanderie, Arend-lezenaar en paaskandelaar
Aan weerszijde van het dienstaltaar bevinden zich naast de kentekens van de basiliek, rechts naast het conopeum een lezenaar gedragen door een arend en links naast het tintinnabulum een paaskandelaar van bijna 3 meter hoogte. Zij dateren van 1372 en zijn gesigneerd Jean Josès. De Maasvallei was al in de Romeinse periode gekend voor fabricage van geel messing, een koper-zink legering. Sinds de 12de eeuw genoten de messingsproducten rond het centrum Dinant van een monopoliliepositie en vinden wij kunstwerken terug in heel Europa. De beide kandelaars naast de lezenaar dateren van eind zestiende eeuw.
Historische glasramen - Mariaretabel
De centrale glasramen achter het hoofdaltaar met Mariaretabel (Antwerpen, ca 1500) dateren van midden zestiende eeuw. Het monumentale glasraam is opgevat als een drieluik. Centraal is een calvarie afgebeeld. Christus aan het kruis geslagen met naast hem zijn moeder Maria en de apostel Joannes. De beide zijramen links bevatten afbeeldingen van Maria, eerst samen met Sint Maternus en Sint Servatius, de eerste en laatste bisschop van Tongeren en uiterst links met enkele heiligen. Aan de rechterzijde bevinden zich eerst de 4 kerkvaders en uiterst rechts een afbeelding Van Anna ten Drieën met enkele heiligen.
Bisschoppenaltaar
Het bisschoppenaltaar is een product van de neogotische verbouwingen eind 19de eeuw. Het bevat 10 beelden van de 10 Tongerse bisschoppen tussen 275 en 384. In de archeologische crypte onder de basiliek zijn resten teruggevonden van de bisschopskerk van Sint Servatius (342-384). Het grotere beeld in het midden beneden is Sint Maternus. Hij heeft het bisdom Tongeren omstreeks 275 gesticht. Hij was ook bisschop van Trier en later van Keulen, vandaar de 3 kerken die hij draagt. Sint Servatius, in het midden boven, heeft de sleutel in zijn handen die hij van Sint Pieter zou gekregen hebben.
Le Picardorgel
Het monumentale Le Picardorgel achteraan in de basiliek dateert van 1750. In de basiliek leefde een sterke muziekcultuur. Na studie van muziekhandschriften uit onze kerk kon de ontstaansgeschiedenis van de Vlaamse polyfonie met 50 jaar vervroegd worden. Die wordt getoond in de schatkamer. Het orgel wordt bespeeld door vele organisten van over de hele wereld. In 2014 werd een nieuw orgel toegevoegd in de dwarsbeuk. Dat bevat een kern uit de 16de eeuw en een register met datum 17 Augst 1661.
In de lente en zomermaanden is er elke zaterdag om 4 uur een "orgel4U-moment" waarop diverse organisten een vrij toegankelijk orgelrecital brengen.
